नवल खड्का: देशभक्तिले ओतप्रोत अभिनेता

नेपाली चलचित्रजत्मा अरुभन्दा केही फरक चलचित्रहरूमा अभिनय गर्दै आएका अभिनेता हुन् नवल खड्का । उनका चलचित्रहरूले चलनचल्तीका प्रायः चलचित्रहरूमा देखाइने गरेको ‘माया–प्रेम’ भन्दा देशप्रति शासक र जनताले निर्वाह गर्नुपर्ने दायित्वलाई औंल्याउने गरेका छन् ।

अरुले जस्तै ‘माया–प्रेम’ का कथानकमा पनि खेलेका तर अधिकाङ्शतः सन्देशमूलक चलचित्रकै माध्यमबाट आफूलाई स्थापित गरेका नवल सधैं ऊर्जावान् देखिन्छन् । ‘दशगजा’, ‘माया बसेछ’, ‘आवाज’, ‘क्रान्ति’ आदिसहित पछिल्लो समय निर्मित ‘काँडेतार’ लगायतका चलचित्रमा नवलको देशभक्ति राम्रसँग छचल्किएको छ । प्रदर्शनको तयारीमा रहेको ‘काँडेतार’ ले देशको सीमानामा तारबार लगाएर मात्रै सुरक्षित महसुस गर्न सकिने सन्देश दिन खोजेको छ ।

खोटाङमा जन्मिएका नवलको बाल्यकाल उतै बितेको थियो । गाउँकै स्कुलमा पढेका उनको मनस्थिति कलिलै उमेरदेखि देशभक्त खालको थियो । त्यसैकारण पनि हुन सक्छ, ठूलो भएपछि पनि उनलाई आफ्नो कर्मक्षेत्र अर्थात् चलचित्रबाट समेत आम नागरिकमा देशभक्ति जागृत गराउन सकिन्छ भन्ने लाग्यो । सोही उद्देश्यका साथ नै आफूले चलचित्र क्षेत्रमा हात हालेको उनले होलिस्टिकलाई बताए ।

नवलले निर्माण गरेका ‘भीमदत्त’, ‘क्रान्ति’, ‘दशगजा’ उनको देशभक्तिपूर्ण चेतनाकै उपज हुन् । देशका संस्कृति र संस्कार हराए भने देश नै नरहने उनको बुझाइ छ । राष्ट्रनिर्माणमा योगदान गर्न सके मात्रै नेपाली भएको अर्थ लाग्ने उनी बताउँछन् ।

आफूले यसअघि निर्माण गरेका चलचित्र जस्तै ‘काँडेतार’ पनि देशभक्तिपूर्ण चलचित्र नै भएको उनले खुलाए । छिमेकी मित्रराष्ट्रहरू र नेपालबीचको आवागमनको ऐतिहासिकता र परम्परालाई नियमित गरेर सीमारक्षा गर्नुपर्ने र सीमा वारपार शान्ति कायम गर्नुपर्ने सन्देश ‘काँडेतार’ ले प्रवाहित गर्न खोजेको उनको भनाइ छ । सीमामा काँडेतार लगाइए मान्छेको जथाभावी आवतजावत रोक्नुका साथै महामारी रोकथाम र नियन्त्रणमा समेत उल्लेख्य सघाउ पुग्ने नवलको भनाइ छ ।

यो चलचित्र उनी आफैंले लेखेका हुन् । यस चलचित्रको निर्माणमा निकै कठिनाइ भएको उनले सुनाए । ‘काँडेतार’ निर्माणका क्रममा सरकारबाट पटक–पटक अवरोध भयो । सीमारक्षाका निम्ति प्रहरी परिचालन गरिनुलाई सरकारले नकारात्मकरूपमा लिएका कारण ‘काँडेतार’ को छायाङ्कन नै रोकिन पुगेको उनले बताए ।

चलचित्र निर्माताका दुःख र उल्झन

चलचित्र निर्माता समेत रहेका नवल निर्माताका दुःख राजय पक्षले कहिल्यै नबुझेको बताउँछन् । चलचित्रले देशको कला–संस्कृति बोकेको हुन्छ तर राज्यले नेपाली चलचित्रलाई विदेशमा प्रदर्शन गरेर नेपाली कला–संस्कृतिको प्रचार–प्रसार र प्रवद्र्धन गर्ने वातावरण कहिल्यै नबनाएको उनको दुःखेसो छ । बरु उल्टै विदेशी चलचित्रलाई नेपालमा सहजै प्रदर्शन गर्न दिएर सरकारले नेपाली निर्माता, कलाकार र प्राविधिकलाई मारमा पारेको उनको भनाइ छ ।

यसअघि निर्माण गरिएका चलचित्र दर्ता गर्न नै धेरै दुःख पाएको र अहिलेको चलचित्रमा समेत उस्तै समस्या भोग्नुपरेको पीडा पोख्छन् नवल । ‘मेरा साना दुःखले आज्र्याको मुलुक होइन, यो चार वर्ण र छत्तीस जातको साझा फूलबारी हो; सबैलाई चेतना भया’ भन्ने पृथ्वीनारायण शाहको उक्तिलाई उद्धृत गर्दै उनले भने– ‘देशभक्त भीम मल्लका हत्यारा झैं देशभक्तिपूर्ण काम गर्ने र चेतना प्रवाहित गर्नेहरूको हत्या गर्ने राज्यका नीति र व्यवहार अझै पनि कायम छन् ।’

‘विगतमा दशगजा, भीमदत्तजस्ता चलचित्रहरूमा भोगिएका प्रशासनिक झन्झट तथा सेन्सरका समस्याले हामीमा चेतना जागेको छ,’ नवल भन्छन्– ‘देशभक्तिपूर्ण चलचित्रका विरुद्ध अनेकन संयन्त्र र षड्यन्त्र चलायमान हुन्छन् नेपालमा ।’

देशको माटो सुहाउँदा चलचित्र निर्माण गर्नेलाई सरकारले सहयोग गर्नुपर्ने उनको धारणा छ । राज्यद्वारा आर्थिक अनुदान, करमा छुट र देशभित्र सिङ्गल प्रर्दशनको वातावरण बनाइएमा र विदेशमा प्रदर्शन निम्ति कूटनीतिक पहल गरिएमा नेपाली चलचित्र र यससँग सम्बद्ध पक्षहरू बाँच्न सक्ने उनको भनाइ छ । राज्यले यी कुनै पनि काम नगरिदिँदा चलचित्र र मनोरञ्जनका नाममा देशको निकै ठूलो आर्थिक स्रोत बाहिरिइरहेको र वैदेशिक सांस्कृतिक अतिक्रमण झाङ्गिइइरहेको नवलको तर्क छ ।

राष्ट्रको भाषा र वेशभूषा बोल्ने चलचित्र

चलचित्रले सम्बन्धित देशको भाषा, संस्कृति र वेशभूषा बोल्ने भएकाले नेपाली चलचित्रलाई विदेशमा प्रदर्शन गर्ने वातावरण बनाउनुको आर्थिक मात्र नभई बहुआयामिक महत्व हुने नवलको धारणा छ । ‘राज्यले के बुझ्नुपर्छ भने चलचित्रमा कथा मात्रै हुँदैन, त्यसमा गीत, सङ्गीत, द्वन्द्व, कला, अभिनय, भाषा, संस्कृति, परम्परा, रीतिरिवाज, वेशभूषा, देशको सामाजिक अवस्था, प्रविधि आदिको समुच्चय हुन्छ,’ उनको आग्रह छ– ‘यसमा सम्मिलित कलाकर्मीहरूका प्रयासको परिणाम नै चलचित्र भएकाले यस क्षेत्रको विकास, प्रवद्र्धन र कलाकर्मीहरूको निपूणताद्वारा नै चलचित्र क्षेत्रले विकासको उचाइ लिन्छ अनि विश्वबजारमा प्रतिस्पर्धाका निम्ति सक्षम हुन्छ । चलचित्र क्षेत्र एक्काईसौं शताब्दीको सामाजिक पहिचान र राष्ट्रको सञ्चार गर्ने सहज र उपयुक्त माध्यम पनि हो ।’

नेपाल सरकार र राज्यले चलचित्र क्षेत्र र चलचित्रकर्मीलाई नबुझ्नै नसकेको उनको अनुभव छ । सम्बद्ध क्षेत्रले निकै प्रयास गरेर बुझाउन खोज्दा समेत राज्य पक्षले बुझ्नै नचाहेको उनको भनाइ छ ।

‘अरु देशमा राज्य पक्षले पर्याप्त सहजीकरण गरिदिएको र मनग्गे उत्प्रेरणा दिएको हुनाले हलिउड, बलिउड आदि उद्योगहरू चलचित्रकै माध्यमबाट विश्वबजार र संसारमै हेजेमोनी कायम गर्न सफल भएका हुन्,’ कुराकानीको बिट मार्दै नवलले सुनाए– ‘यस कुरालाई हाम्रो सरकारले पनि गम्भीरतापूर्वक मनन गर्नुपर्‍यो; चलचित्रकर्मीले पनि इमानदारीपूर्वक मेहनत गर्नुपर्‍यो; सबै भूमिकाका व्यक्तिहरूले आफ्नो कम्पिटेन्सी अर्थात् दक्षता बढाउनुपर्‍यो; यस क्षेत्रमा लागिसकेपछि यही नै मेरो जीवन र भविष्य हो भनेर लागिपर्नुपर्‍यो ।’

चलचित्रमार्फत राष्ट्र र देशवासीमा पुर्‍याएको योगदानवापत निर्माता–अभिनेता नवलले थुप्रै अवार्डहरू प्राप्त गरेका छन् । उनी राष्ट्रपतिबाट समेत विभूषित भइसकेका छन् ।