गोली हानी पूर्वप्रधानमन्त्रीको हत्या : को हुन् शिन्जो आबे ?

८ जुलाई, २०२२ (२४ असार, २०७९) मा बन्धुकधारीले दिनदहाडै गोली प्रहार गरेर जापानी पूर्वप्रधानमन्त्री शिन्जो आबेको हत्या गरिदिए । तुलनात्मकरूपले विश्वकै शान्त र बन्दुक, हिंसा तथा राजनीतिक भीडन्त एवम् आक्रमणहरू विरलै मात्र हुने जापानमा घटेको यो घटनाले सो राष्ट्रलाई त स्तब्ध बनायो–बनायो, संसारलाई नै आश्चर्यचकित तुल्याएको छ ।

२१ सेप्टेम्बर, १९५४ मा टोकियोमा जन्मेका आबे ६७ वर्षे उमेरमा मारिए । सेकेई विश्वविद्यालयबाट १९७७ मा स्नातक गरेका उनी त्यसपछि अमेरिका गए । युनिभर्सिटी अफ साउदर्न क्यालिफोर्नियामा तीन सेमेस्टर पढेका उनले त्यहाँ अङ्ग्रेजी, राजनीतिशास्त्र, इतिहास र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको अध्ययन गरे । २००६ देखि २००७ सम्म र २०१२ देखि २०२० सम्म जापानका प्रधानमन्त्री रहेका आबे नै त्यहाँ सबैभन्दा लामो अवधि शासन गर्ने प्रधानमन्त्री हुन् ।

आबे राजनीतिक परिवारकै सन्तान हुन् । दोस्रो विश्वयुद्धकालमा सरकारी अधिकारी रहेका उनका हजुरबा नोबुसुके किशी पछि प्रधानमन्त्री समेत भए । शिन्जोका बुबा शिन्तारो आबे विदेशमन्त्री थिए । शिन्जोका हजुरबा किशीको समेत हत्या प्रयास भएको थियो; उनी छुरा प्रहारबाट मुस्किलले बाँचेका थिए ।

जापानी शासकहरूमध्येमा प्रभावशाली ठानिने आबेले आफ्नै नामबाट ‘आबेनोमिक्स’ नीति समेत लागू गर्न प्रयास गरे । उनले सोही अनीतिअन्तर्गत राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको पुनरुत्थान र विश्व मञ्चमा जापानी भूमिकालाई शक्तिशाली ढङ्गबाट स्थापित गर्न प्रयास गरे ।

आबेले जापानलाई एशियाको प्रमुख शक्तिका रूपमा उभ्याउन र १९६० को दशककै जस्तो आर्थिक गतिशीलता ल्याई दोस्रो विश्वयुद्धपूर्वकै प्रभुत्वशाली स्थिति पुनर्स्थापित गर्न भन्दै ‘जापानलाई फिर्ता लिने’ नारा अघि सारे । उनका समर्थकहरू भन्छन्– ‘आबेले ‘नोस्टाल्जिया’ मा आधारित रहेर विगतको पुनस्र्थापना गर्ने मात्र प्रयास गरेनन्, ‘नयाँ जापान’ बनाउन समेत योगदान दिए ।’

‘हामीले वर्तमानको मात्र चिन्ता गरेर पुग्दैन, भविष्यतर्फ हेर्नुपर्छ’ भन्दै भाषण गर्ने आबेले संविधान संशोधन गर्न प्रयास गरे तर समर्थन जुटाउन सकेनन् । उनको पार्टी १९५५ मा स्थापना भएदेखि नै संविधान संशोधनको लक्ष्य अघि सार्दै आएको थियो ।

चीन–अमेरिकाबीच जारी शीतयुद्ध र व्यापारयुद्धका सन्दर्भमा आबेले जापानलाई अमेरिकाको पक्षमा उभ्याए । ‘अमेरिकासँगको बलियो गठबन्धनमा नै जापानको शक्ति निर्भर रहन्छ’– आबेको धारणा थियो । २०१० मा जापानी जनसङ्ख्यामा निकै ठूलो गिरावट आएका बेला चीनले जापानलाई उछिन्यो र ऊ नै विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र बन्यो । यसपछि त चीनविरोधी र अमेरिका पक्षधर नीति अँगाल्न आबेलाई थप प्रोत्साहन मिल्यो ।

आबेले २०२० मा प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिए । त्यसपछि पनि उनी पार्टीको नेतृत्वदायी भूमिकामा क्रियाशील नै रहिरहे । उनी पार्टीभित्र सर्वाधिक बलियो गुटका प्रमुख र प्रतिष्ठित एवम् किङमेकर नेता कायमै रहे ।

वर्तमान प्रधानमन्त्री फुमियो किशिदा आबे मन्त्रिमण्डलका विदेशमन्त्री थिए । किशिदा आबेको राजनीतिक गुटबाट अलगावमा पर्नबाट जोगिँदै तर शासन–प्रशासनलाई आबेको छायाँबाट मुक्त राख्दै आफ्ना लक्ष्य, योजना र दृष्टिकोण लागू गर्न सङ्घर्षरत रहेको विश्लेषकहरूको भनाइ छ । यसै सिलसिलामा जापानले आफ्ना विरासत र नीतिहरूको समीक्षा र पुनव्र्याख्याबारे बहस गरिरहेको छ । आबेले विगतमा अपनाएका नीतिहरूको समर्थन र विरोधमा राष्ट्र विभाजित छ ।

आलोचकहरूसहित धेरैले आबेका नीति र कर्मका फाइदा–बेफाइदाबारे तर्कपूर्ण छलफल छेडिरहेका छन् । यही बेला आबेको हत्या भएपछि ती बहसहरू राष्ट्रिय आघात एवम् शोकको भावना नमेटिएसम्मका लागि स्थगित हुन पुगेका छन् ।

अमेरिकासँगको अस्वाभाविक साँठगाँठ, छिमेकमै रहेको चीनसँग द्वन्द्व र दूरी बढाउने नीति तथा जापानमा व्याप्त अनेकौं समस्याहरू आबेको शासनले नै निम्त्याएको कतिपय जापानीहरूको भनाइ छ । त्यसैकारण आफूहरू आबे र उनका नीतिविरुद्ध रहेको कयौं जापानीहरू बताउँछन् ।

आइतबार संसदीय चुनाव हुँदै थियो । चुनावअघिको शुक्रबार पश्चिमी जापानस्थित नारा सहरमा आफूसमर्थित उम्मेदवारको पक्षमा भाषण गरिहेका बेला एक अधबैंसेले स्वनिर्मित बन्दुकद्वारा पछाडिबाट गोली हानी आबेको हत्या गरिदिए । आबे हत्याको आरोपमा जापानी सामुद्रिक रक्षा बलका पूर्वसदस्य ४१ वर्षीय तेत्सुया यामागामीलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको छ । हाल बेरोजगार रहेका उनले आबे हत्याको आरोप स्वीकार गरिसके तापनि उद्देश्य र मनशायचाहिँ नबताएको जापानी प्रहरीको भनाइ छ ।