यसरी बनाउनोस् यी मौलिक/रैथाने नेपाली परिकार

रिल्दुक

हिमाली होस् वा समथर भाग, शेर्पा समुदायको निकै लोकप्रिय मौलिक खाना हो– रिल्दुक । झोल मःमः जस्तै तरिकाले सर्भ गरिने यो खानाको स्वाद तिख्खर हुन्छ । कतिले त यसलाई ‘आलुको ढिँडो’ पनि भन्दछन् । मनाङ–मुस्ताङ या सोलुखुम्बू–झापा वा दोलखा, रिल्दुक खाने प्रचलन सबैतिर छ ।

मुख्यतः शेर्पा जातिमा लोकप्रिय भए तापनि यो परिकारलाई कयौं स्थानका तामाङ जातिले पनि रुचाउँछन् । तामाङहरूले भने यस परिकारलाई ‘छ्याम्बा’ भन्दछन् । लेकाली भूभागमा बसोवास गर्ने सबैजसोले रिल्दुक मन पराउँछन् । यो परिकार बनाउन सजिलो र खान पनि स्वादिष्ट भएकाले सहरी क्षेत्रमा पनि क्रमशः लोकप्रिय हुँदै जान थालेको छ ।

आवश्यक सामग्री

सानो आकारको लेकाली आलु– एक केजी, तेल– २ टेबल चम्चा, पत्तासहितको हरियो लसुन– ३ पोटी, नेपाली लसुन (थिचेको)– एक पोटी, हरियो धनिया– आधा मुठा, बेसार–आधा (सानो) चम्चा, अकबरे हरियो खुर्सानी– ४ वटा, मसिनो आकारका गोलभेंडा (चेरी टम्याटो)– १५० ग्राम, टिम्मुरको धुलो– आधा (सानो) चम्चा, हिमाली नुन– स्वादअनुसार, पानी– ८५० मिलिलिटर ।

बनाउने तरिका

हिमाली नुन हालेर आलुलाई राम्ररी उसिन्ने । त्यसपछि बोक्रा ताछेर एक साइडमा राख्ने । केही चिसो हुनासाथ काठको ओखल, फलामको खल वा ब्लेन्डरको सहायताले मसिनो हुनेगरी कुट्ने । आलुमा पर्याप्त स्टार्च हुने भएकाले त्यसपछि यो चुइङ्गमजस्तो ग्लुटिनस पेस्ट बन्दछ ।

किटको बाक्लो कराईमा तेल तताउने । चप गरेको खुर्सानी, लसुन, हरियो लसुनको पत्ता हालेर केहीबरे भुट्ने । त्यसपछि बेसार, हिमाली नुन र मसिनो गरी काटेको गोलभेंडा त्यसैमा हालेर कम आँचको आगोमा पकाउने । पानी हालेर केही बेर उम्लन दिने । अन्त्यमा, काटेको हरियो धनिया र टिम्मुरको धुलो पनि त्यसैमा हाल्ने र आगोबाट निकाल्ने ।

कुटेर एक साइड लगाइएको आलुको पेस्टका स–साना (गुच्चा आकारका) बल बनाउने । ती बललाई माथि भनिएअनुसार तयार पारिएको गोलभेंडासहितको झोलमा खसाल्ने । अब रिल्दुक तयार भयो; सुप बाउलमा हालेर तात्तातै सर्भ गर्ने ।

खसीको कटिया

कटिया सामान्यतः नेपालको तराई क्षेत्र र विशेषतः रौतहटमा निकै लोकप्रिय परिकार हो । यो खाना अब भने ती क्षेत्रमा मात्र सीमित नभई राजधानी काठमाडौं र अन्य सहरहरूमा पनि निकै प्रचलित हुन थालेको छ । राजवङ्शी तथा ताजपुरिया समाजको मौलिक खाना मानिने खसीको कटिया निकै स्वादिष्ट र स्वास्थ्यवद्र्धक हुन्छ । यो खाना भारतको आसाम र बङ्गलादेशको राङगपुर क्षेत्रमा समेत प्रशिद्ध छ ।

आवश्यक सामग्री

डाइस काटेको खसीको ताजा मासु– आधा केजी, डाइस काटेको प्याज– १५० ग्राम, अदुवा–लसुनको पेस्ट– डेढ (सानो) चम्चा, तोरीको तेल– ४० एमएल, नुन– स्वादअनुसार, बेसार– आधा (सानो) चम्चा, जिराको धुलो– एक (सानो) चम्चा, धनियाको धुलो– डेढ (सानो) चम्चा, खुर्सानीको धुलो– एक (सानो) चम्चा, तेजपात– २ वटा, मिक्स गरम मसलाको दाना– ७ ग्राम, मिक्स गरम मसलाको धुलो– आधा (सानो) चम्चा, सुकेको खुर्सानी– २ वटा ।

बनाउने तरिका

कटिया बनाउन एक प्रकारको माटाको विशेष भाँडो प्रयोग गरिन्छ । त्यस्तो भाँडामा अनिवार्यतः बिर्को समेत हुन्छ । कटिया पकाउनुभन्दा आधा घन्टाअघि नै माटोको सो भाँडालाई पानीमा भिजाएर राख्नुपर्छ ।

सर्वप्रथम तोरीको तेल धुँवा आउने गरी तताउने । मासुलाई पनि सबै मसला, नुन, बेसार, अदुवा, लसुन, प्याज हाली उक्त तेलमा झान्ने र आधा घन्टाअघि नै मोलेर राख्ने । त्यसपछि भिजाएर राखिएको माटाको भाँडामा खाँदेर मिलाउने । आधा केजी मासुलाई दुईवटा भाँडामा अटाउनुपर्छ । माटाको भाँडोमा खाँदेर मोलेको मासु राख्ने क्रममा पूरै भर्नु हुँदैन, बिर्को लगाउन मिल्ने गरी अलि कम नै हाल्नुपर्छ ।

यसरी पूर्णरूपमा तयारी गरिसकेपछि बालेर तयारी अवस्थामा राखिएको आगोको भुङ्ग्रोमा भिजाइएको माटाका भाँडा राखी एक घन्टासम्म आरामसँग पकाउने । एक घन्टापछि कटिया तयार हुन्छ । यसलाई भुजासेट या चिउरासँग तात्तातो नै खानुपर्छ । आगाको भुङ्ग्रो या चारकोल उपलब्ध नहुने ठाउँ या अवस्थामा यसलाई चुलोमै पनि पकाउन सकिन्छ ।

बुङ्गोको अचार

आवश्यक सामग्री

केराको बुङ्गो– एउटा, उसिनेको आलु– ३०० ग्राम, तिलको छोप– १२० ग्राम, हरियो खुर्सानी– ६ वटा, नुन– स्वादअनुसार, बेसार– एक चिया चम्चा, मेथी– १ चिया चम्चा, तोरीको तेल– ४० मिलिलिटर, मसिनो गरी काटेको अदुवा–लसुन– १५ ग्राम, खुर्सानीको धुलो– एक चिया चम्चा, हरियो धनिया– आधा मुठा, कागतीको रस या चुक अमिलो– २५ मिलिलिटर ।

बनाउने तरिका

केराको बुङ्गोलाई राम्ररी सफा गरी त्यसको बाहिरपट्टि रहेका छिप्पिएका पत्र (पात) निकालेर÷हटाएर उसिन्ने । उसिनेर झिकी चिसो हुनासाथ त्यसलाई उसिनेको आलुसँग मिसाउने । त्यसपछि नुन–खुर्सानीको धुलो र अमिलो छोप हाली चलाउने ।

प्यानमा तेल तताएर मेथी फुराई चिरेको हरियो खुर्सानी हाल्ने । लगत्तै मसिनो गरी काटेको अदुवा–लसुन हालेर त्यो हल्का सेतो हुनासाथ त्यसमा बेसार हाली झान्ने र राम्ररी मुछ्ने ।

अन्त्यमा, त्यसमा काटेको हरियो धनिया हालेर सर्भ गर्ने । केराको बुङ्गोको अचारजस्तै गरी कोइरालो, करेला, काँचो केरा इत्यादिको समेत अचार बनाउन सकिन्छ ।

बुढाथोकी ‘दि सोल्टी, काठमाडौँ’ मा कार्यरत सुसेफ हुन्